Voor u ligt de Meerjarenbegroting 2023-2026 van de gemeente Amersfoort. Daarin wordt een tweeslag gemaakt: enerzijds vormgeven aan onze ambities met Amersfoort - ook op de langere termijn; anderzijds reageren op de maatschappelijke ontwikkelingen die zich recent hebben voorgedaan. Om met dat eerste te beginnen: dit is de eerste begroting die wij als nieuw college mogen presenteren en waarin wij de uitgangspunten uit het coalitieakkoord inhoudelijk en financieel hebben vertaald en uitgewerkt. Dat hebben wij in het ene programma uitgebreider en gedetailleerder kunnen doen dan in het andere programma, waar de doelen en activiteiten nog meer op hoofdlijnen zijn geformuleerd. Op diverse terreinen zal na deze begroting verdere uitwerking plaatsvinden, in o.a. beleidsnota’s of uitvoeringsprogramma’s. Meer daarover hieronder.
Dan de recente maatschappelijke ontwikkelingen. Na de presentatie van het coalitieakkoord met de uitgangspunten voor ons beleid voor de komende jaren, heeft de wereld beslist niet stil gestaan. Een aantal actuele ontwikkelingen vraagt om maatregelen in de komende periode. Ook die maatregelen vindt u in deze begroting. We hebben het dan op de eerste plaats over de energieprijzen die de pan uit rijzen en die, in combinatie met de hoge inflatie van dit moment, enorme gevolgen zullen hebben voor grote groepen mensen, voor organisaties en verenigingen, voor bedrijven en natuurlijk voor de overheid zelf. Het Rijk en ook de Europese Commissie nemen hiervoor al maatregelen. Het Europese beleid lijkt voor stabiliteit en weer dalende prijzen te zorgen. Ook is op Prinsjesdag een omvangrijk ondersteuningspakket gepresenteerd om het koopkrachtverlies te dempen, met name voor specifieke doelgroepen. Het is nog maar zeer de vraag of dit voor iedereen voldoende zal zijn en het is de vraag of de instabiele geopolitieke situatie niet zal leiden tot meer onzekerheden. Via een integrale aanpak hebben wij extra aandacht voor de gevolgen en bereiden wij ons op verschillende scenario’s voor, zodat wij snel kunnen bijschakelen als dat nodig is.
Ondanks deze onzekere en soms moeilijke omstandigheden zijn wij er niet de stad naar om bij de pakken neer te zitten, integendeel! Amersfoort bruist van talent en initiatieven, ook als het tegenzit en ook als wij elkaar moeten bijstaan. Dat hebben de corona-jaren bewezen. Al die vrijwilligers, professionals en ondernemende mensen op wie onze vitale gemeenschap draait, verdienen ons respect en waardering. Amersfoort is gastvrij, zorgzaam en kent sterke netwerken, en dat geeft ons veerkracht. De stad verdient het om te investeren in een goede toekomst, en dat is dan ook wat wij in deze begroting doen.
Natuurlijk zijn er tegelijk Amersfoorters die niet of nauwelijks op een netwerk kunnen terugvallen, en ook voor hen willen wij er zijn. Wij houden ons ruimhartige armoedebeleid in stand en er zijn verschillende (minima)regelingen waarvan mensen gebruik kunnen maken. Wij ondersteunen inwoners bij het nemen van energiebesparende maatregelen en komen met een meerjaren-aanpak voor het bestrijden van energiearmoede. Wij maken ons ernstige zorgen over groepen die nu buiten de regelingen vallen, maar die op den duur toch in de problemen kunnen komen. Ook aan deze groepen willen wij zoveel mogelijk maatwerk blijven leveren, zoals wij nu al doen met ons maatwerkvangnet.
Op dit moment denken wij met dat maatwerk inwoners voldoende kunnen ondersteunen vanuit de rol die wij als gemeente hebben. Mochten zich andere scenario’s voordoen dan zullen wij zo nodig met gerichte voorstellen naar uw raad komen om extra middelen beschikbaar te stellen voor aanvullende maatregelen. Wij mogen tegelijk op het Rijk rekenen, omdat dáár de belangrijkste maatregelen vandaan moeten komen in de huidige energiecrisis. Gemeenten hebben hier een beperkte slagkracht. Dat neemt niet weg dat wij onze verantwoordelijkheid nemen om ook op langere termijn tot een robuuster en duurzamer samenleving te komen, waarover verderop meer.
De actuele (financiële) opgaven zoals inflatie en energie-armoede zijn niet de enige. Wij zien ook dat de krappe arbeidsmarkt tot knelpunten leidt onder andere in de zorg, het onderwijs en de cultuur- en evenementensector en last but not least in de bouw. Dat heeft merkbaar invloed op de uitvoeringskracht en op het tempo waarmee opgaven kunnen worden opgepakt. Ook voor ons als gemeente is het steeds lastiger om voldoende en goed gekwalificeerd personeel te vinden. Die eigen gemeentelijke uitvoeringskracht is een kritisch aandachtspunt, gezien de opgaven waarvoor wij staan. Denk alleen al aan de werkzaamheden die per direct moeten worden opgepakt, zoals in 2020 de coronacrisis en nu de extra opvang van vluchtelingen. Maar ook de groei van de stad leidt simpelweg tot meer werk voor de gemeente, waarbij de handen en ons organisatievermogen zijn achtergebleven. Daar komt nog bij dat wij actief willen investeren in de toekomst van Amersfoort, zoals hieronder aan de orde komt. Ook daarvoor is extra slagkracht nodig, die deels al in het coalitie-akkoord is voorzien. Daarom stellen wij in deze begroting voor om een bedrag van € 6 miljoen structureel beschikbaar te stellen om daarin een flinke slag te maken, onze dienstverlening op peil te houden en de opgaven in deze begroting te kunnen oppakken. Met de Kadernota volgend jaar volgt mogelijk nog een extra impuls – denk bijvoorbeeld aan het op orde krijgen van de regionale samenwerking, die steeds belangrijker wordt om onze maatschappelijke opgaven van een adequaat antwoord te voorzien.
Inspelen op de actualiteit én investeren in de toekomst!
Tot zo ver de actualiteit, waarop wij als bestuur willen en moeten inspelen. Belangrijker nog is dat wij, juist nu, vooruit denken en vanuit een heldere toekomstvisie op de stad kijken naar maatregelen op korte én op lange termijn. Dat is de centrale gedachte in ons coalitie-akkoord, om met ambitie en élan te werken aan de toekomst van Amersfoort. Korte- en lange termijn lopen samen op. De energietransitie is daarvan een goed voorbeeld. Hoe zorgen wij ervoor dat mensen in deze omstandigheden het hoofd boven water kunnen houden op de korte termijn, maar óók: hoe zorgen we ervoor dat we minder afhankelijk worden van fossiele energie en naar duurzame manieren van energieopwekking gaan, en breder: hoe zorgen we dat al het arbeidspotentieel ook daadwerkelijk gebruikt kan worden.
Om die lange termijn aanpak leidend te laten zijn is er in het coalitieakkoord twee generaties vooruit gedacht. We leven in een tijd die urgent vraagt om een trendbreuk in onze manier van leven. Veranderingen die nodig zijn om onze aarde voor mens en dier leefbaar te houden en op een verantwoorde manier door te geven aan toekomstige generaties. Biodiversiteit is ook voor mensen een levensvoorwaarde. Wij kunnen het verschil maken. En dat gaan we doen, want de klimaatverandering, inclusief de wereldwijde rampspoed die daarvan het gevolg is, zet ook de leefbaarheid in Amersfoort onder druk en zet de onderlinge verhoudingen tussen mensen op scherp. We willen de komende jaren grote stappen zetten om klimaatverandering tegen te gaan, met tegelijk voor iedereen dezelfde kansen als een ander.
Momenteel zijn er mechanismen in onze samenleving waardoor verschillen tussen groepen mensen steeds groter worden op allerlei gebied, zoals wonen, gezondheid en bestaanszekerheid. We vinden het belangrijk om inwoners die tijdelijk of langer in een kwetsbare situatie zitten, een achterstand hebben, of niet dezelfde mogelijkheden hebben als een ander, perspectief te geven op een goede of betere toekomst. We kijken wat iemand zelf kan of kan leren en helpen waar nodig. We willen daarbij zoveel mogelijk preventief sturen: voorkomen dat kwetsbare mensen in een negatieve spiraal komen of een negatieve spiraal te doorbreken. Een slecht geïsoleerd huis kost bijvoorbeeld nog meer geld voor iemand die toch al geen geld heeft om de energierekening te betalen. We willen voor iedereen in Amersfoort de kwaliteit van leven verbeteren. Daarbij heeft iedereen evenveel recht op een goed leven. Iedereen moet zich prettig, veilig en welkom kunnen voelen in onze stad en dorpen, waar mensen betrokken zijn bij hun leefomgeving en bij elkaar.
Vier uitgangspunten staan centraal in de ontwikkeling en uitvoering van ons beleid, projecten en activiteiten:
1. Goed leven binnen de grenzen van onze aarde
Goede zorg voor mens en dier en onze aarde staan voorop. We willen een stad met schone lucht, met veel groen in de straten om de buurten leefbaar te houden en veel groene plekken om te recreëren, te ontspannen en elkaar te ontmoeten. Door het gebruik van schone energie en het besparen van energiegebruik werken we aan een gezonde stad. We zetten daarom stevig in op isolatie, het duurzaam opwekken van energie en in het aardgasvrij maken van wijken en buurten. We zijn daarbij creatief en innovatief en halen binnen de mogelijkheden die we hebben alles uit de kast wat nodig is om de energietransitie te versnellen. Het is hierbij ook van belang om een heldere keuze te maken in de rol van de gemeente. Bijvoorbeeld bij de aanleg van warmtenetten, is de rol die de overheid kiest, bepalend in het tempo van ontwikkelingen.
Wij vinden het vanuit de gedachte van een sociale en rechtvaardige stad noodzakelijk dat de overgang naar aardgasvrij en schone stroom voor iedereen betaalbaar en daardoor ook toegankelijk is. Daarnaast gaan we bewoners nog meer helpen om zelf stappen te zetten in de energietransitie. Voor veel bewoners is nog veel niet duidelijk over wat voor hen de beste aanpak is om hun woning duurzaam te verwarmen of te koelen. Wij gaan inwoners en bedrijven hierin nog beter meenemen: economie en ecologie moeten in balans komen. Hierbij zoeken we ook naar innovatieve regelingen en oplossingen die inwoners financieel in staat stellen hun woning te verduurzamen.
Wij vinden groen (natuur, grasvelden, speelveldjes, parken) in de stad ontzettend belangrijk. Dit zijn de plekken waar mensen elkaar ontmoeten en waar ze ontspannen. Daarnaast is groen in de stad ook essentieel om de stad leefbaar te houden. Door de opwarming van de aarde loopt de temperatuur in de zomer op. Meer groen is nodig voor voldoende koelte voor mens en dier. We nodigen mensen in de stad uit om hun eigen ideeën te ontwikkelen waarmee ze hun buurt of wijk kunnen vergroenen. Hierbij gaan we op zoek gaan naar manieren om ruimte die nu bijvoorbeeld in gebruik is voor parkeren anders te benutten. Daarbij denken we graag mee over alternatieven voor mensen die afhankelijk zijn van hun auto. We denken hierbij aan alternatieve plekken om auto’s te parkeren en aan het terugdringen van autoverbruik door een goed aanbod op het gebied van deelmobiliteit en openbaar vervoer.
Om de stad leefbaar te houden en klimaatverandering tegen te gaan is het hard nodig om op het gebied van mobiliteit een grote omslag te maken. We willen dat in onze stad mensen zich meer gaan verplaatsen met de fiets, als voetganger en gebruik maken van deelmobiliteit. We werken naar een stad toe waarin vervoer met een auto steeds minder nodig zal zijn. Hiervoor investeren wij in een goed netwerk van fietspaden voor fietsers en voetgangers én in goede faciliteiten voor deelmobiliteit én een goed aanbod van openbaar vervoer. Daarbij hebben we ook oog voor voldoende voorzieningen in de buurt, op fiets- of loopafstand. Anticiperend op een toekomst waarin de fietser en voetganger op de eerste plek staan, wordt de parkeernorm in nieuw te ontwikkelen woningbouwgebieden verlaagd. De ruimte die overblijft moet worden ingevuld met meer groen of grotere woningen.
2. ‘Een thuis voor iedereen’
Amersfoort als een thuis voor iedereen, voor mensen zowel als dieren, en al het leven waarmee we onze stad delen. Dat heeft impact op veel terreinen, zeker omdat de stad flink groeit.
Iedereen moet goed kunnen wonen. Daarom willen we de komende jaren meer betaalbare woningen, zodat er voor iedereen een woning beschikbaar is. We willen minimaal 1.000 woningen per jaar bouwen met een norm van 35% sociale huur en 20% middeldure huur en we nemen maatregelen om het aanbod voor specifieke doelgroepen zoals studenten of mensen met een zorgvraag te vergroten. Inclusief bouwen betekent ook: met oog voor natuur en biodiversiteit.
De groei van de stad van 160.000 inwoners nu, naar meer dan 180.000 inwoners in 2040, vraagt ook om een groei in het aanbod van banen en maatschappelijke voorzieningen - sport, onderwijs en cultuur. Plus groen: ‘groen groeit mee’. Bij nieuwbouw brengen we vroegtijdig in beeld welke voorzieningen nodig zijn en stemmen daarbij goed af op aanwezige voorzieningen in omliggende gebieden. Wij investeren in een circulaire economie, in talenten en in cultuur, die via onze citymarketing bekendheid krijgt tot over de stadsgrenzen. We investeren in een goede openbare ruimte die uitnodigt tot bewegen – dat geldt voor de hele stad. En we investeren in een nieuw cultuurpodium en nieuwe broedplaatsen voor kunstenaars en creatieve starters. De bedrijven die wij graag aantrekken in Amersfoort zijn duurzaam, sociaal en circulair. Voor het gebruik van sportaccommodaties maken wij een lange termijn visie in samenwerking met de sportverenigingen.
Nieuwe wijken bouwen we zoveel mogelijk rondom openbaar vervoer knooppunten en we investeren in deelmobiliteit en openbaar vervoer. Zo wordt onder ander de transformatie van de noordzijde van het stationsgebied naar een aantrekkelijk leefgebied versneld aangepakt. Hierdoor kunnen het autogebruik en de bijbehorende parkeerplekken worden teruggedrongen en blijft er meer ruimte beschikbaar voor groen en recreatie.
Een groot deel van de woningbouwopgave, zo’n 10.000-14.000 woningen tot 2030, wordt gerealiseerd op grootschalige locaties in de Spoorzone en A1-zone. Het gaat om de gebieden Langs Eem & Spoor, Hoefkwartier en Vathorst-Bovenduist. Naast deze bestaande gebieden is Midden-Isselt, onderdeel van de Spoorzone, aangewezen als zoekgebied voor 2.000 woningen voor het geval na 2030 nog behoefte is aan aanvullende locaties.
Een thuis voor iedereen betekent ook een thuis voor mensen die door verschillende omstandigheden hulp nodig hebben bij het vinden van een woning of tijdelijk onderkomen. Denk aan vluchtelingen die door oorlog en andere onveilige situaties hun land moeten ontvluchten, aan statushouders, aan dak- en thuislozen, aan mensen met een specifieke zorgvraag, aan studenten en aan jongeren die net starten op de woningmarkt. Door tijdelijke flexhuisvesting te realiseren, kunnen we veel van dit soort groepen tegelijkertijd helpen.
3. ‘Welzijn en sociale rechtvaardigheid’
Amersfoort is een inclusieve stad waar mensen zichzelf kunnen zijn en zich optimaal kunnen ontwikkelen. Een stad waar niemand tussen wal en schip valt en we compassie (omzien naar elkaar) hebben voor mensen die niet direct mee kunnen doen. We willen voor iedereen in onze stad de kwaliteit van leven verbeteren; iedereen heeft evenveel recht op een goed leven. De meeste mensen kunnen zich prima redden, maar voor anderen gaat het in het leven (soms) minder goed. Deze mensen willen wij goed ondersteunen, zodat ook zij zich prettig, veilig en welkom kunnen voelen in onze samenleving. Een samenleving waarin men omziet naar elkaar.
We investeren in onze jeugd, zodat ze gezond, kansrijk en veilig kunnen opgroeien. Met de meeste kinderen gaat het gelukkig goed. Maar helaas zijn er ook voldoende kinderen en jongeren waar het minder goed mee gaat. Ook corona heeft een groot effect gehad op opgroeiende kinderen. Wanneer kinderen jeugdhulp nodig hebben moet deze snel beschikbaar zijn. Door de grote tekorten en bezuinigingen in de jeugdhulp zijn er langere wachtlijsten ontstaan, met name in de specialistische jeugdhulp. We zullen een beroep moeten blijven doen op het Rijk voor meer middelen.
Juist jongeren die, om wat voor reden ook, in moeilijke omstandigheden opgroeien, zijn kwetsbaar om geronseld te worden voor criminele activiteiten. We willen criminele carrières doorbreken en —door een combinatie van preventie, drang en dwang— de aanwas van jonge criminelen terugdringen. Drugshandel veroorzaakt ontwrichting op allerlei terrein en is de hoofdbron van ondermijnende geldstromen. Wij moeten de weerbaarheid van onszelf en van de samenleving versterken en voorkomen dat ondermijning onze democratische rechtsorde aantast. Ook nieuwe vormen van criminaliteit, en veiligheidsproblemen door nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen, vereisen onze alertheid en inzet.
We investeren meer in preventie waarmee we zoveel mogelijk voorkomen dat inwoners door verschillende oorzaken niet (meer) mee kunnen doen aan de samenleving. Door kwetsbare groepen beter te ondersteunen in hun primaire behoeften die bijdragen aan een beter leven, voorkomen we dat mensen (nog verder) in de problemen komen. Denk daarbij aan hulp bij een goede woonplek, werk, scholing, gezondheid, ontmoeting en contacten in de omgeving en waar nodig ook financiële hulp en ondersteuning.
De gezondheid van onze inwoners is speerpunt de komende jaren. Voorkomen is beter dan genezen. Investeren in sport en bewegen draagt bij aan voorkomen van gezondheidsproblemen. Hiervoor gaan we onder andere sport- en welzijnsinstellingen nog meer aan elkaar koppelen. Ook de inrichting van de openbare ruimte kan sport en bewegen stimuleren.
Wij willen dat onze inwoners minder zorgen hebben over bestaanszekerheid. De nasleep van de coronapandemie, stijgende prijzen van energie, wonen en voedsel drukken zwaar op een grote groep mensen. We zien dit met name bij de huishoudens met oudere kinderen. Dit kan van tijdelijke aard zijn, maar we zien ook in Amersfoort huishoudens die langdurig in armoede leven. Dat willen wij doorbreken. Wij continueren de maatwerkaanpak voor de meest kwetsbaren. Ook blijft ons armoedebeleid ruimhartig waarbij onze minimaregelingen begrijpelijk en toegankelijk zijn en waarbij we samenwerken met al onze sociale partners in de stad. Jongeren hebben onze speciale aandacht. We zien werk als een middel voor zelfstandigheid. De participatiewet moet hierin ondersteunend zijn en geen belemmering. Waar dat het geval is, zullen we verder gaan dan de regels van de wet. We blijven uitgaan van vertrouwen in de mens. Mensen zijn bij ons geen nummer maar een persoon en verdienen een kans om een nieuwe start te maken zonder schulden.
4. ‘We doen het samen: goed samenspel en in gesprek’
De ambities en opgaven van onze stad kunnen we alleen in goede samenwerking realiseren. Met onze inwoners, met onze bedrijven, organisaties en initiatiefnemers in de stad. En in toenemende mate ook met onze regionale partners, de provincie en het Rijk. De opgaven waar we aan werken, van energietransitie tot woningnood, van opvang van vluchtelingen tot de aanpak van de stikstofproblematiek: we hebben elkaar nodig om echt stappen te kunnen zetten. We trekken dus samen op met inwoners, organisaties, bedrijven in de stad en andere overheden om gezamenlijk aan de toekomst van Amersfoort te werken. Zo maken we gebruik van kennis, van vaardigheden en van het netwerk dat er is via andere mensen in de stad.
Een open dialoog en goed luisteren zijn van groot belang. Besluiten kunnen genomen worden als alle perspectieven voldoende belicht zijn. Door goed te luisteren en door te vragen, overbruggen we het verschil tussen de leefwereld van de samenleving en de systeemwereld van de gemeente. Daarin spelen de wijkwethouders een wezenlijke rol, door de wijken in te gaan en betrokken te zijn bij wat in hun wijk speelt en leeft. In goed samenspel bereiken we meer: soms door te luisteren, soms door intensieve samenwerking in coalities met partners in de stad, en soms door aan te sluiten bij initiatieven. Op het vlak van democratische kwaliteit gaan we experimenteren met andere vormen van besluitvorming, zoals de burgerraad.
We werken in diverse regioverbanden samen aan opgaven die niet bij de gemeentegrens ophouden. In groter verband zijn wij ook voor het rijk een interessantere partner om mee samen te werken aan gezamenlijke opgaven. We investeren de komende jaren meer in deze samenwerkingen en onze gezamenlijke lobby richting het Rijk.